Prinsjesdag 2019 is geweest. Het koffertje is geopend, plannen worden ontvouwd, de zichzelf opgelegde doelen en targets zijn verwoord. Kritische geluiden (zullen) volgen. In de aanloop naar Prinsjesdag hebben alle partijen en stakeholders het wensenlijstje ingediend. We polderen met focus. Er is meer aandacht voor het onderwijs en de zorg. Dat kan geen verrassing zijn. Scholen overwegen door een tekort aan leraren een vierdaagse ‘werkweek’; werkdruk in de klassen is dagelijks onderwerp van gesprek op de scholen en op de bestuurskantoren. Het kabinet heeft 13 miljoen euro beschikbaar gesteld om het lerarentekort aan te pakken. Dat is een target. Nu moeten ‘we’ het nog doen. En dat is altijd wat lastig bij targets, want niet alleen het resultaat blijkt in de praktijk van belang, maar ook hoe de weg er naar toe wordt gelopen. Wat is de weg, wat is de boodschap, wat is de toon? Hoe framen we targets dat het een logica kent? “We moeten het wel uit kunnen leggen”, zeker wanneer er sprake is van tekorten.
De tekorten zijn helaas niet exclusief voor het onderwijs. Ook in de zorg is er sprake van ernstige tekorten. Tekorten aan personeel, tekorten aan middelen. Bedden blijven onbezet, met als (een) gevolg dat er meer verwarde mensen op straat lopen, wat weer andere problemen oplevert of tot verschrikkelijke incidenten kan leiden. In de zorg wordt aan personele inzet vanuit omliggende landen gedacht (en zelfs van verder) en er wordt veel geld vrijgemaakt - ruim 1 miljard euro. Maar de verwachting is dat dat niet voldoende zal zijn. Niet nu, niet voor de toekomst. De prognose is dat de zorgkosten in 2040 verdubbeld zullen zijn ten opzichte van 2015 als er niks verandert. Het moet dus anders. En die verandering is deels een verandering van mindset. We zullen met minder mensen meer mensen moeten verzorgen. In bestuurlijke terminologie gaat het dan om een shift van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving. Met andere woorden: we moeten het zelf gaan doen (“net als vroeger”). We stellen de targets niet bij: we framen de boodschap. We rekenen hierbij op de loyaliteit van de mensen in de zorg en onderwijs én de creativiteit van de markt. Die zal reageren waar het kan en waar de sectoren het toelaten, of kunnen (want oplossingen kosten doorgaans geld): “a change is coming”.
En snel. We zitten er al middenin. De sectoren onderwijs en zorg raken overhit, haar professionals overbelast. Het werkplezier ebt weg en hier en daar beginnen vlammetjes langzaam te doven. Werkgevers hebben hier een belangrijke verantwoordelijkheid en je ziet ook dat ze die nemen en hun medewerkers in bescherming nemen. Bestuurders zijn dagelijks bezig met de vraag welke opgave zij hun professionals meegeven. Vertalen we de targets één op één door en hoe doen we dat zonder de professional zelf te verliezen? Het begint met de juiste werkomgeving te vinden waar je rendeert en waar doelen gesteld kunnen worden die bij je passen. Bij voorkeur doelen en targets die professionals zichzelf opleggen. Zoals het kabinet dat ook doet. Daarmee worden professionals eigenaar van hun eigen doelen, hun eigen ontwikkeling. Eigenheid, eigenaarschap – positieve termen – direct gekoppeld aan targets – wat daarmee óók een positieve gevoelswaarde krijgt. Ook dat is framen. “Van werkdruk naar werkgeluk” als maskering van de tekorten, of als dé stap in de goede weg? De boodschap is helder, de toon is gezet. We willen allemaal hetzelfde. Nu moeten we het nog doen. Framen alleen is niet voldoende.
