Blog door Clemens Geenen van PEP Onderwijsadvies
Van oudsher heeft een RvT 3 rollen: toezichthouder, klankbord/adviseur en werkgever. Bij de invoering van de wet Goed onderwijs, goed bestuur in 2010 heeft de wetgever er ook voor gekozen om deze rollen in de wet op te nemen, zie art. 17c WPO en art. 24e1 WVO. De laatste jaren wordt ook steeds meer gesproken over de netwerkrol van de RvT. Aanvankelijk vond de discussie hierover met name in de zorg en bij woningcorporaties plaats maar tegenwoordig ook in het onderwijs. Wat opvalt is dat de nieuwe Code Goed Toezicht van VTOI/NVTK de netwerkrol expliciet noemt zonder deze nader toe te lichten. Het lijkt alsof het voor iedereen al duidelijk is wat deze rol inhoudt en wat deze rol betekent voor de verhouding tussen RvT en bestuur. De vraag is of dit wel zo is.
Er is tot op heden nog niet veel over dit onderwerp gepubliceerd, zeker als we ons beperken tot het onderwijs. In een blog van 8 september jl. geeft Verus een nadere omschrijving van de netwerkrol. Verus volgt hierbij bijna letterlijk de tekst die ook op de website van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties en in verschillende RvT-reglementen van woningcorporaties staat. Volgens Verus ziet deze rol toe op:
1. Het houden van toezicht door het intern toezicht op het omgaan met belanghebbenden door het bestuur.
2. Afleggen van verantwoording aan belanghebbenden van de schoolorganisatie.
3. Actieve rol van het intern toezicht richting belanghebbenden van de schoolorganisatie.
Laten we elk punt eens nader onder de loep nemen.
*Een schoolorganisatie heeft veel belanghebbenden. Denk hierbij aan interne belanghebbenden zoals leerlingen, ouders en medewerkers maar ook aan externe belanghebbenden zoals onderwijsinspectie, samenwerkingsverband Passend Onderwijs, kinderopvang, andere schoolbesturen en gemeente. Een bestuurder houdt als het goed is met al deze partijen en hun belangen rekening en betrekt belanghebbenden bij het beleid. Een RvT ziet hierop toe maar volgens ons niet vanuit zijn netwerkrol maar vanuit zijn toezichthoudende rol. Een RvT gaat niet op de stoel van de bestuurder zitten. Dat betekent dat een toezichthouder bij de beoordeling of goedkeuring van beleid zich niet afvraagt wat hij of zij als bestuurder zou doen maar o.a. toetst of dit beleid in het belang van de schoolorganisatie is en of de bestuurder alle relevante belanghebbenden bij het proces heeft betrokken en een zorgvuldige en evenwichtige afweging heeft gemaakt van alle belangen. Omgaan met belanghebbenden door het bestuur hoort dus eerder thuis bij de toezichthoudende rol dan bij de netwerkrol van de RvT.
*Een RvT legt verantwoording af over de resultaten van het intern toezicht en de wijze waarop toezicht wordt gehouden. Zowel in de WPO en WVO als in de Codes Goed Bestuur zijn hierover bepalingen opgenomen. De Code Goed Toezicht uit oktober 2021 gaat nog een stap verder: “De verantwoording geeft zicht op de mate waarin het toezicht in de voorbije periode van toegevoegde waarde is geweest voor de organisatie. Het is meer dan een opsomming van activiteiten en formele verantwoordelijkheden.” De ratio hierachter is het adagium van de Algemene Rekenkamer: besteding van publiek geld vraagt om publieke verantwoording. Verantwoording aan belanghebbenden wordt niet zo zeer gedaan vanuit de netwerkrol maar veel eerder vanuit de toezichthoudende rol.
*Blijft over de actieve rol richting belanghebbenden. Aan dit aspect zitten meerdere kanten. Een RvT wordt tegenwoordig geacht ook zelfstandig (dus los van de bestuurder) informatie te verzamelen. Ook in wet- en regelgeving komen we hierover bepalingen tegen. Denk bijv. aan het halfjaarlijks overleg van de RvT met de MR of GMR. De gedachte hierachter is dat een RvT door verschillende informatiebronnen te gebruiken een nog beter beeld krijgt van het functioneren van de organisatie en dat van de bestuurder en ook eerder kan handelen bij signalen. Contact of overleg met belanghebbenden helpt een RvT om zijn rol als toezichthouder, klankbord en werkgever beter te vervullen en is dus meer een middel van informatieverzameling dan een aparte beleidsvormende/makende rol.
Volgens de Code Goed Bestuur moeten schoolbesturen actief verbinding zoeken en samenwerken met elkaar en met andere organisaties en heeft de RvT hierbij een verbindende en stimulerende rol. Wordt hiermee bedoeld dat dit een zelfstandige rol is en een RvT naar eigen inzichten kan handelen? We denken van niet en vinden dit ook niet verstandig. We zijn van mening dat de bestuurder ook in dit proces de regie moet hebben.
De bestuurder is eindverantwoordelijk en vertegenwoordigt de schoolorganisatie. Zo is dat in de meeste statuten geregeld. Een schoolorganisatie kan evident veel voordeel hebben bij het netwerk van RvT-leden. Echter als de RvT of een lid ‘op eigen houtje handelt’ zonder dat de bestuurder dat weet dan kan dat nadelig voor de schoolorganisatie uitpakken, al is het maar dat er verwarring ontstaat bij gesprekpartners over de koers of het gezicht van de organisatie. De Code Goed Toezicht geeft helderheid op dit punt. Volgens deze code werkt een RvT actief aan vormen van overleg met externe betrokkenen maar doet dat primair om informatie te verkrijgen. Alleen in voorkomende gevallen en in overeenstemming met het bestuur treedt de RvT namens de organisatie op. Is er overeenstemming dan kan er sprake zijn van lust, indien niet dan zal dat in veel gevallen alleen maar leiden tot last.
De conclusie is dat een schoolorganisatie kan profiteren van het netwerk van de RvT maar dat de RvT hierbij geen zelfstandige netwerkrol heeft vergelijkbaar met de hiervoor genoemde rollen van toezichthouder, klankbord/adviseur en werkgever.
Wilt u reageren op deze blog of heeft u een suggestie voor een onderwerp neem dan contact op met Clemens Geenen via info@peponderwijsadvies.nl
Toelichting
Spijtenburg Werving en Advies gaat in 2022 samenwerken met PEP Onderwijsadvies op het gebied van goed bestuur. Op 27 januari organiseren wij de cursus De rollen en verantwoordelijkheden van een toezichthouder en op 24 maart de cursus Toezichthoudend orgaan en zelfevaluatie. Deze cursussen zijn praktisch opgezet en sluiten aan op uw eigen specifieke situatie. Voor meer informatie, zie Diensten voor Raden van Toezicht in de publieke sector of PEP Onderwijsadvies. Vanaf december jl. verschijnt ook elke maand een blog waarin we veel gestelde vragen en actuele onderwerpen over goed bestuur behandelen. De volgende blog gaat over: Wat is het verschil tussen goedkeuren en vaststellen? en verschijnt februari a.s.
